घरगुती जैविक खत बनवण्याची पद्धत

घरगुती जैविक खताचं (ऑर्गॅनिक कंपोस्ट) महत्त्व आणि गरज आजच्या काळात खूप वाढली आहे, विशेषत: शहरी भागात, जिथे सेंद्रिय खतांचा वापर कमी होत चालला आहे. घरगुती जैविक खत तयार करून आपल्याला बऱ्याच फायद्यांचा लाभ मिळू शकतो. घरी जैविक खत बनवणे हे पर्यावरणपूरक, स्वस्त, आणि प्रभावी पद्धत आहे, ज्यामुळे आपल्याला घरातील कचरा कमी करण्यास मदत होते. जैविक खत तयार करण्यासाठी आपल्याला घरातील भाज्या, फळांच्या साली, पालेभाज्या, आणि इतर जैविक कचरा वापरता येतो. हे आहे त्याचं महत्त्व आणि गरज:

घरगुती जैविक खताचे महत्त्व:

1. नैसर्गिक पोषण मिळवणे: जैविक खतांमुळे मातीत पोषक तत्वांची वाढ होते. त्यामुळे झाडांना आवश्यक घटक मिळतात आणि त्या झाडांच्या वाढीसाठी आणि उत्पादनासाठी उपयुक्त ठरतात.
2. सर्व सजीवांना अनुकूल: रासायनिक खतांच्या तुलनेत जैविक खत हे पर्यावरणपूरक आणि जमिनीतील सूक्ष्मजीवांना हानी पोहोचवणारे नसते. जैविक खताचा वापर केल्याने जमिनीतील सूक्ष्मजीवांचे प्रमाण आणि जैविक विविधता टिकून राहते.
3. मातीची गुणवत्ता सुधारते: जैविक खतामुळे मातीच्या आरोग्यावर चांगला परिणाम होतो. त्यामधील सेंद्रिय घटक जमिनीत मिसळले जातात आणि मातीची जलधारण क्षमता वाढते.
4. पाण्याची बचत: जैविक खतामुळे मातीची जलधारण क्षमता वाढत असल्यामुळे झाडांना कमी पाणी लागते. हे शेतकऱ्यांसाठी विशेष फायद्याचं आहे कारण पाण्याची बचत होते.
5. आरोग्यासाठी सुरक्षित: जैविक खतांमुळे रासायनिक घटकांचा वापर कमी होतो. त्यामुळे उत्पादन केलेल्या पिकांमध्ये विषारी घटक नसतात आणि ते आरोग्यासाठी अधिक सुरक्षित असतात.

घरगुती जैविक खताची गरज:

1. कचरा कमी करणे: घरगुती कचऱ्याचा पुनर्वापर करून कंपोस्ट बनवता येते. अन्नकचरा, फळभाज्यांचे अवशेष, चहा पावडर, आणि इतर जैविक कचरा याचा योग्य वापर केल्याने कचऱ्याचं प्रमाण कमी होते.
2. सेंद्रिय शेतीचा प्रचार: जैविक खताचा वापर शेतीत आणि घरच्या बागेमध्ये केल्यास रासायनिक खतांवर अवलंबित्व कमी होते. परिणामी, आपल्याला सेंद्रिय उत्पादनांचा लाभ घेता येतो.
3. पर्यावरण संरक्षण: घरात तयार केलेल्या जैविक खतामुळे आपण पर्यावरणाचा रासायनिक प्रदूषणापासून बचाव करू शकतो. जैविक खतांमुळे प्रदूषण नियंत्रित होतं, जमिनीतील पोषकता टिकून राहते, आणि पाण्याच्या स्त्रोतांचे रक्षण होते.
4. कमी खर्च: घरगुती जैविक खत बनवणं हे खर्च कमी करणारं आहे, कारण त्यासाठी कोणतंही बाह्य साहित्य खरेदी करण्याची गरज नाही. घरातच उपलब्ध असलेल्या वस्तूंपासून आपण कंपोस्ट तयार करू शकतो.

घरगुती जैविक खतामुळे केवळ आपला कचरा कमी होत नाही, तर त्याद्वारे पर्यावरणाची देखील जपणूक होते.

घरगुती जैविक खत बनवण्याची पद्धत:

घरी जैविक खत (कंपोस्ट) बनवणे एक सोपी आणि पर्यावरणपूरक पद्धत आहे. या पद्धतीने घरातील ओला कचरा उपयोगात आणता येतो आणि त्यातून उपयुक्त खत तयार होते. खालीलप्रमाणे जैविक खत बनवण्याची सोपी पद्धत दिली आहे:

1. साहित्याची गरज:

• एक मोठा कंटेनर किंवा कंपोस्टिंग बिन (झाकण असलेला)
• घरातील अन्नकचरा, फळ-भाज्यांचे अवशेष, सुके पानं, चहा पावडर, आणि इतर जैविक पदार्थ एकत्र करून एक कंटेनरमध्ये ठेवावेत.
• ओला कचरा: भाज्यांच्या साली, फळांचे टरफल, चहा पावडर, कॉफीचे उरलेले, अन्नाचा कचरा
• सुका कचरा: कागदाचे तुकडे, सुकी पाने, गवत, लाकडाचे भुसभुशीत तुकडे
• थोडीशी माती किंवा तयार कंपोस्ट (प्रक्रिया जलद करण्यासाठी)
• पाणी (गरजेप्रमाणे)

2. पात्र तयार करणे:

• डब्याच्या तळाला काही छोटे छिद्र करा, ज्यामुळे त्यात ओलावा साचणार नाही.
• त्यावर माती टाकून आणि दर दोन-तीन दिवसांनी मिश्रण ढवळून घ्यावं. तळाला थोडी माती किंवा तयार कंपोस्ट घाला, त्यामुळे प्रक्रिया लवकर सुरु होईल.
• कंपोस्टिंग कंटेनरला खाली छिद्र पाडा, जेणेकरून हवेचा वायुवीजन होईल आणि अतिरिक्त पाणी बाहेर पडेल. जर बाहेर ठेवणार असाल तर कंटेनरला जाळी लावा जेणेकरून प्राणी आत येणार नाहीत.

3. कचरा गोळा करणे:

कचरा दोन भागांमध्ये विभागा – ओला कचरा (भाज्या, फळांच्या साली, अन्नाचा कचरा) आणि सुका कचरा (पाने, कागद, लाकडाचे भुसे).

4. कचरा घालणे:

• ओला कचरा आणि सुक्या गोष्टी यांचे एक प्रमाण ठेवा. साधारणपणे, 3 भाग सुक्या गोष्टी आणि 1 भाग ओला कचरा अशा प्रमाणात ठेवणे योग्य असते.
• प्रत्येक थरानंतर थोडी माती घाला.

5. कचरा थर लावणे:

कंटेनरमध्ये सर्वप्रथम सुका कचऱ्याचा थर लावा, त्यानंतर ओल्या कचऱ्याचा थर लावा. यामध्ये पर्यायी थर तयार करत राहा म्हणजे एक थर सुका आणि एक थर ओला. या प्रक्रियेत कचऱ्याच्या सेंद्रिय पदार्थांना विघटन होण्यास मदत होते.

6. ओलावा नियंत्रित करणे:

• मिश्रण कोरडे वाटल्यास थोडे पाणी शिंपडा, पण ते ओलसर ठेवणे महत्त्वाचे आहे, पाणी साचणार नाही याची काळजी घ्या. प्रत्येक थरावर थोडीशी माती शिंपडा, त्यामुळे सूक्ष्मजीवांचे प्रमाण वाढते आणि विघटन जलद होते. थर थरांमध्ये थोडे पाणी शिंपडत जा; परंतु पाणी फार जास्त करू नका.

7. ढकलणे आणि हवेची देवाण-घेवाण:

• दर आठवड्याला किंवा 10 दिवसांनी कंपोस्टला ढकलून हलवा, म्हणजे हवेचा संचार होईल आणि कंपोस्ट प्रक्रियालवकर तयार होईल.

8. प्रक्रिया पूर्ण होणे: प्रतीक्षा खूप गरजेचे

• साधारणतः 1-2 महिन्यांमध्ये आपला कंपोस्ट तयार होतो. ते काळपट, मातीसारखे दिसेल आणि त्याला मातीचा सुगंध येईल. काळजी घ्या की कंपोस्टमध्ये कोणत्याही प्रकारचा वास येत नाही. जोपर्यंत कंपोस्ट काळसर, भुसभुशीत आणि गंधहीन होत नाही, तोपर्यंत प्रक्रिया सुरू राहू द्या.

9. कंपोस्ट वापरणे:

• तयार झालेल्या जैविक खताचा वापर आपल्या बागेत किंवा कुंड्यांमध्ये करून तुम्ही पिकांची वाढ सुधारू शकता.

टिपा:

• प्लास्टिक, मांस, मासे, आणि दुग्धजन्य पदार्थ कंपोस्टमध्ये घालू नका, कारण त्यांच्यामुळे वास येऊ शकतो आणि कीडही लागू शकते.
• सुरुवातीला ओला आणि सुका कचरा यांचे योग्य प्रमाण राखणे आवश्यक आहे (ओला:सुका = 1:1).

ही पद्धत वापरून आपल्याला घरीच उत्तम दर्जाचे जैविक खत मिळेल, जे आपल्या बागेतील झाडांसाठी उपयुक्त ठरेल.

घरच्या घरी जैविक खत बनवण्याने आपण पर्यावरणाच्या रक्षणातही हातभार लावू शकतो, तसेच आपल्या झाडांना नैसर्गिक आणि पोषक खत मिळवून देता येते.

Prachi The Tatwa Girl

Thank you for joining Prachi The Tatwa Girl. 🌿Read on various Panch Tatwa topics by #TheTatwaGirl.

Agni—The Fire Tatwa— I write about food under this element. Inspired by its energy and life force, I share special recipes and culinary creations.
Vayu – The Air Tatwa – In this element, I write about things around us, the cultures and festivals being celebrated. Traditions followed and mythology and beliefs of a particular place.
Aakash – The Sky Tatwa – Here, I write about my travel experiences. Here, I describe the infinite skies and towering mountain peaks I encounter during my journeys.
Jal – The Water Tatwa – Here, I express my inner emotions, just like the flowing and ever-moving water. This is a reflection of the continuous flow of my thoughts.
Prithvi—The Earth Tatwa— Earth element, I focus on environmental issues and eco-friendly lifestyle solutions. This includes ways to live in harmony with our planet. In today’s world, sustainable development has become a necessity.
Don’t miss the Green Tatwa Talks podcast, and explore eco-friendly, sustainable living practices from awesome Green warriors I have interviewed, who work towards protecting the environment and bringing about positive change.

Subscribe on LinkedIn and get EcoFriendly with Prachi.
Follow The Tatwa Girl
Check PragunTatwa Feed
Visit my nature stories feed on my Instagram Feed, For more Eco-Friendly content.
Did you hug a tree today? Check my Tree Love posts and learn more about the Trees around us.